Thursday, 1 May 2014

ENGE?

- Lalhlimpuia Renthlei 
Zawhna hrilhfiah har tak hi khawvel changkanna leh thiamna thangchho zelah hian thangtharte hian an ngah tawh hle a, an duhna tak hi chhan fuh a har khawp mai. An zawhna tam ber a lang thin chu thupui a kan thailan ang deuh hian 'enge', 'tunge', 'engvangnge' tih hi a ni deuh tlangpui a. Tunlai khawvel hi thangtharte tan chuan 'zawhna (question) khawvel' ti ila kan sawi sual tam lo mai thei e. Hei hian Kristianna (rinna) lamah pawh nghawng a nei thui thei khawp mai; thangthar te hian khawvel thilah thiamna hrang hrang an zir chhuah atang hian zawhna an insiamin, Pathian awm rin lohna (atheism) hial chhanna an insiam chawk thin a ni, a chhan ber ni anga lang chu an zawhna a awm thin 'enge' tihlai tak fiah taka chhansak theitu an tawn loh vangte leh zirtirna dik lo an tawn vangte pawh a ni thei hial ang. Hrilhfiah har tak ni mahse Pathian thu behchhanin zawhna a awm thin 'Enge' tih hi han sawiin han chhang ve dawn ila.

1. Khawvel leh van boruak zau tak hi tu siam nge?  Genesis bung1-ah chuan khawvel leh boruak zau tak hi Pathian siam a ni tih kan hmu a, Bible-a a inziahdan hi pawm mai a that laiin, a aia zau zawk leh chiang zawk kan duh thinna hian thangtharte rilru a tibuai fo thin a ni. Pathian thu rin mai chu awi loin a siamtu ni awm fahranin van boruak chu sawi loh khawvel pawh la dai chhuak kim lo Scientist te hian dik ni awm fahran hian an rinthuin van boruak (universe) lo insiam dan chu Big Bang theory hmangin a ni an ti a. Big bang theory hi lo dik pawh ni ta reng se he big bang lo awmna atan a pawimawh tak mai thil nawi tete (dust particle) te kha siamtu awm loin a awm ngawt thei dawn em ni? A nih loh leh big bang a awm  hnua leilung leh arsi te mumal taka an kawng leh awmna hmun an neihte hi siamtu a awm loh chuan thil awm thei a ni dawn em ni? Siamtu awm lo chuan thil awm thei a ni lo. Chuvangin, leilung leh van boruak zau tak hi Bible in a sawi angin Pathian siam a ni tih rin mai hi a tha.

    2. Engtia lo piang nge ka nih? Pathianin mihringte a siam dan leh a siam chhan chu Genesis bung1:26-ah a lang chiang hle a. Ama anpuiin duhtaka a siam leh a lawm em em te kan ni a. Science thiamna lama miropui tak Charles Darwin a sawi dan chuan mihringte hi zawng thlah a lo piang kan ni,' a ti a. He ngaihdan ngaituah chhuaktu Charles Darwin-a pawh hian a thih dawn in a dik lo thu a auchhuahpui a, a inchhir thu leh mihring hi Pathian siam kan ni tiin a sawi leh a ni. He ngaihdan hi zirnna in thenkhatah chuan tihtawp a ni tawh a. Darwin-a theory hi a dik lo dan pakhat chu, a theory kal hmangah chuan zawng chu hun a lo rei a a tawpah mihringah a chang tih a ni a. Entirnan; Tho hi han hmang ve ta ila, Tho chu a lo pian dawn chuan ek lung kan tih mai ah a chang pawt a, chutiang chiahin utawk pawh ulawngah a piang phawt a, rei deuh hnuah utawkah a chang thin a ni. Mihring hi Zawng atanga lo piang ni ta ila, Zawngah kan piang phawt ang a, kan puitling hunah mihring kan ni tur ni awm tak a ni a, mahse mihring vekin kan piang si a, sawi tur a tam sawi sen a ni lo. Chuvangin, kan piandan chu 'engtia lo piang nge ka nih' tih ngaihtuah ngai loin Pathian siam kan ni tih Bible in a sawi hi a dik ber a ni tih i pawm thlap ang u.
    3. Engvanga lo piang nge ka nih? Engtia lo piang nge ka nih tih kan sawi tawh a, kan pianchhan pawh a lang deuh tawh awm e. Mihringte chu kan piang a hun rei lo te chhung khawvelah kan awm a kan thi leh a. Chuvangin, a tawi zawngin he kan dam chhung reiloteah hian kan pianchhan ber chu min siamtu Pathian rawngbawla, fak leh chawimawi hi a ni.
    4. Tu nge ka nih?  He zawhna hi zawhna pawimawh tak thangthar te'n  mahni leh mahni kan in zawhna lian tak pakhat a ni. Mihringte hi tu nge kan nih tih a chhanna Bible in a sawi chang thenkhat han thai lang ila; Genesis1:26-27 ah chuan 'Tin, Pathianin, "Kan anpuiin, keimahni ang takin mihring siam ila, anni chu tuifinriata sangha chungah te, chungleng sava chungah te, ran chungah te, lei chung zawng zawngah te, rannung leia bawkvâka kal zawng zawng chungah te thu i neihtîr ang u," a ti a. Tichuan Pathianin ama anpuiin mihring a siam a, Pathian anpui ngeiin a ni a siam ni; mipaah leh hmeichhiaah a siam a ni.' Sam 139:14 'I hnênah lawm thu ka hrilh ang che; hlauhawm tak leh mak taka siam ka ni si a: I thiltihte hi mak tak a ni a.' Sam 8 : 4-8 'Mihring hi eng nge maw a nih a, i  hriatreng thin ni? Mihring fapa pawh hi eng nge maw a nih a, i kan thin ni?' ka ti thin. Ani chu Pathian aia hnuai deuh chauhvin i siam a, Ropuina leh chawimawina i khum tir si a. I kutchhuak chungahte hian thu i neihtir a; A ke hnuaiahte engkim i dah a: Berâm leh bawng zawng zawngte nên, A ni, ram sa te nên pawh; Chungleng sava leh Tuifinriat sânghate, Tuifinriata kawnga kal apiangte nên.'

Heng Bible changah te hian Pathian hian mihring min siam ropuizia leh min dah chungnung zia hi a lang chiang hle a; chutih rualin mihringte hian kan finna hi kan chhuan thin em avangin thiltithei takah kan in ngaiin kan nihna leh min siamtu Pathian theihnghilhin kan bosan thin a ni. Pathianin min tihsak chhuang si loin kan thiltihthat hi kan chhuan thin zawk avangin kan nihna kan hre lo a 'tu nge ka nih' tih zawhna hi kan neih fo thin a ni.

A tawp berah chuan, mihring nun chu a tuk a bo leh mai tura pangpar a par thin ang leh tuifawn leh chhum reilote lo inlara ral leh thin ang mai hi a nih avangin Pathian hian min hre chiang em em a; kan nihna hre lo a, Amah kan phatsan chung pawn min hmangaih a. Kan manganin kan atzia leh kan sualna ang a min thungrul loin Amah kan kohna aw hi a lo ngaithla a, kan tlukin Lal Isuan min rawn kai tho a, kan bo tawh lo nan tu nge kan nih tih hi hmangaih takin min rawn hrilh thin a ni. Chuvangin, ''Enge" ti zawhna siam siam ngai loin min chhandamtu Lal Isua hi kan thiltih leh kan nihna vang ni loin a thiltih ropui tak te avangin fak leh chawimawi tur kan ni zawk a ni. Lal Davida chuan siamtu Pathian a hre chiang a, 'Aw LALPA, kan Lalpa, Lei chung zawng zawngah hian i hming a va tha êm' a ti hial a ni.

1 comment:

  1. Hmel thar kan lang zel hi hmasawnna tha a ni e. Mizo tawng ziah dan dik hi a har viau mai a, zir zel erawh i tum tlang ang u. Kan thupui "Enge" tih pawh hi "Eng nge" tih hi inzirtir dan a ni e.

    ReplyDelete

Chat Box